Paryż - Katedra Notre-Dame
Gotycka katedra pw. Najświętszej Marii Panny jest jedną z najbardziej prestiżowych budowli sakralnych wybudowanych w tym stylu we Francji. Jej budowę rozpoczęto w 1163 roku z woli biskupa Maurice de Sully. Prace trwały ponad 180 lat. Gdy ukończone je około 1345 roku była największą budowlą sakralną średniowiecznej Europy. Wnętrze ma 130 m długości, 48 m szerokości i 35 m wysokości, 69-metrowe wieże i 92-metrową iglicę dodaną w XIX wieku.
W pięciu nawach pomieścić może 6 tysięcy wiernych. Prawy portal - portal św. Anny powstał około roku 1220, ale zdobiący go ostrołukowy tympanon zawiera rzeźby sprzed 1180 roku, a więc najstarsze spośród wszystkich zachowanych w katedrze.
Wewnątrz znajdują się wielkie organy, a pozycja organisty w katedrze Notre-Dame jest jedną z najbardziej cenionych we Francji. Pierwsze organy wykonał w 1733 roku François Thierry. Później były kilkakrotnie modernizowane, aby dziś pochwalić się 7374 piszczałkami, które podzielono na 111 głosów rozłożonych na 5 manuałów. Często w niedzielę o godz 17-ej posłuchać można ich brzmienia.
Fasada katedry jest imponująca. Podzielona jest na trzy pionowe części oddzielone pilastrami i na trzy pasy w poziomie, przedzielone dwiema galeriami. W najniższej kondygnacji otwierają się trzy portale z najważniejszym środkowym Portalem Matki Boskiej. Ponad nimi biegnie tzw. Galeria Królów z 28 postaciami królów Judy i Izraela. Usunięte w czasie Wielkiej Rewolucji postacie wróciły na swoje miejsce. Zwrócenia szczególnej uwagi wymaga portal środkowy z rzeźbami Sądu Ostatecznego.
Część środkową fasady zajmuje ogromna rozeta z dwoma szerokimi biforiami po bokach. Pośrodku umieszczono posąg Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz postaci Aniołów. Nad nimi biegnie galeria o wąskich, przeplatających się arkadach. Łączy ona dwie boczne, niedokończone wieże. Mimo że wieże nie posiadają iglic, to i tak robią wielkie wrażenie.
Dzwony katedry Notre Dame są świadkami historii Francji. Od końca XII wieku do 1786 roku katedra wzbogacała się o kolejne dzwony: osiem w wieży północnej, dwa burdony Marie i największy ważący 13 ton Emmanuel w południowej, siedem w iglicy i trzy przy północnym transepcie połączone z zegarem. W czasie Rewolucji Francuskiej dzwony, strącone i rozbite, przetopione zostały na działa. Ocalał jedynie Emanuel i w 1802 roku, z woli Napoleona, powrócił do swojej wieży. Jak mówi legenda został on odlany z biżuterii paryżanek w 1631 roku. Dzwonił nieczęsto, tylko w wyjątkowych momentach. Umieszczone w północnej wieży w 1856 roku cztery dzwony nigdy nie odznaczały się ciekawym brzmieniem ponieważ wykonane zostały z lichego metalu. W 2013 roku kosztem 2 milionów euro, pochodzących z datków wiernych z całego świata dzwony te zostały zastąpione ośmioma oraz w wieży południowej dodano nowy burdon o imieniu Marie – ku chwale dziewicy Maryi. Celem miało być nadanie właściwej harmonii całemu instrumentowi. Nowe dzwony licząc od największego to Gabriel (archanioł), Anne-Genevieve (święta Anna i święta Genowefa, patronka Paryża, Denis (męczennik, pierwszy biskup Paryża, patron diecezji, Marcel (dziewiąty biskup miasta w IV wieku, Etienne (Szczepan pierwszy męczennik), Benoit (Benedykt aktualny papież, Maurice (Maurycy de Sully, biskup który rozpoczął budowę katedry), Jean-Marie (arcybiskup Paryża w latach 1981-2005), Jean-Marie Lustiger (arcybiskup Paryża w latach 1981-2005).
Nowe dzwony zostały poświęcone 2 lutego 2013 roku.
Znanym detalem katedry Notre Dame są ścienne maszkarony doskonale widoczne z wieży, czyli figurki postaci ludzko zwierzęcych, które mają odstraszać i chronić przed złem.
Podczas Rewolucji Francuskiej katedrze groziło zburzenie. Utraciła nawet zadaszenie wież, sama zaś uniknęła zburzenia dzięki rzekomemu ryzyku uszkodzenia sąsiednich budynków podczas tej operacji, co sugerował pewien niezbyt chętny Rewolucji paryski mieszczanin. Przetrwała ten czas jako świątynia Bogini Mądrości. Tutaj przez papieża Piusa VII koronowany został sam Napoleon I, tutaj również odbyła się rehabilitacja Joanny d'Arc.
Mimo tego że królowie francuscy byli koronowani w Reims, a chowani w bazylice Saint-Denis, katedra odegrała ważną rolę w historii zarówno Paryża jak i całego kraju. Dla Polaków interesującym może być fakt, że to właśnie tu w 1573 roku król polski wybrany podczas pierwszej wolnej elekcji Henryk Walezy podpisał artykuły henrykowskie i pierwsze pacta conventa. Przewidywały one m.in.: utrzymanie naczelnej roli sejmu w państwie, gwarancję przestrzegania szlacheckich przywilejów i wyznaniowej tolerancji, wolną elekcję i prawo szlachty do wypowiedzenia posłuszeństwa władcy, gdyby ten naruszył ustrój Rzeczypospolitej. W katedralnym skarbcu przechowywany jest relikwiarz drzewa świętego, który był obecny przy koronacji królów Polski od czasów Władysława Jagiełły poczynając. Stanowił on część skarbca koronnego, który w 1669 roku wywiózł bezprawnie po abdykacji król Jan II Kazimierz.
Najważniejszym przedmiotem przechowywanym w skarbcu katedry jest Korona cierniowa. Obręcz o średnicy 21 cm składająca się z gładko plecionych gałązek, pozbawionych cierni. Zostały one rozdane przez cesarzy bizantyjskich oraz królów Francji albo przekazane przez krzyżowców do kościołów Europy. Siedemdziesiąt cierni rozproszonych po świecie uznano za prawdziwe. Do dziś czczone są w sanktuariach na całym świecie m.in. w Rzymie, Pizie, Pradze w Zamościu, Miechowie i Boćkach. Mimo licznych badań nie udało się udowodnić w sposób zdecydowany autentyczności korony, ale jedno jest pewne od szesnastu wieków towarzyszy jej żarliwa modlitwa chrześcijan. Korona czczona była w Jerozolimie od IV wieku, o czym wspominają zapiski pielgrzymów udających się w tym okresie do świętego miasta. Potem relikwie: koronę, fragment krzyża, święty gwóźdź i gąbkę, przenoszono stopniowo do Konstantynopola do kaplicy cesarzy Bizancjum, by ustrzec je przed ewentualną grabieżą. Sama korona trafiła tam dokładnie w 1063 roku. Kiedy król Francji Ludwik IX pobożny, zainteresował się koroną Bizancjum rządził cesarz Franków Balduin de Courtenay. Cesarz znalazł się w finansowych tarapatach i zastawił relikwie w Wenecji w zamian za pożyczkę. 19 sierpnia 1237 Święty Ludwik kupił relikwie Męki Pańskiej od Wenecjan za zawrotną sumę 135 tysięcy złotych liwrów. Korona wysłana została przez dwóch francuskich braci dominikanów do miasta Villeneuve l’Archeveque – podlegającego arcybiskupowi z Sens, któremu w tym czasie podlegał również Paryż. Po przeniesieniu korony do zamku paryskiego, monarcha ten polecił zbudowanie dwupoziomowej kaplicy Sainte-Chapelle. W dolnej kaplicy przechowywać miano relikwie patronów Francji, w górnej Korony Chrystusowej. Relikwia ocalała z dwu pożarów, powodzi i przeniesiona do Biblioteki Narodowej do której trafiła podczas Rewolucji Francuskiej. W momencie Konkordatu w 1801 roku została wraz z pozostałymi relikwiami przekazana arcybiskupowi Paryża i złożona 10 sierpnia 1806 roku w skarbcu Katedry Notre Dame. Od tego czasu relikwie pozostawały pod opieką kanoników Kapituły Bazyliki Metropolitańskiej i strzeżone były są przez Rycerzy Świętego Grobu Bożego.
15 kwietnia 2019 roku przed godziną 19:00 wybuchł pożar, który udało się ugasić dopiero o 4 rano. Spłonął dach świątyni i sygnaturka (iglica), która się na nim znajdowała. Z żywiołem walczyło 400 strażaków, dzięki którym udało się uratować strukturę budynku, fasadę i dwie charakterystyczne wieże. Odbudowa świątyni potrwa wiele lat.
