VALLETTA
Położona jest na półwyspie Sciberras pomiędzy zatokami Grand Harbour i Marsamxett. Jest najdalej wysuniętą na południe europejską stolicą.
Valletta (malt. Il-Belt Valletta – jednostka administracyjna i stolica Malty.
- Historia
- Dzisiaj
- Ciekawostki
- Informacje praktyczne
- Refleksje
HISTORIA
Historia Valletty ściśle związana jest z Zakonem Kawalerów Maltańskich. Początki zakonu sięgają bractwa zawiązanego przy szpitalu św. Jana Chrzciciela przez mieszczan z włoskiego państewka Amalfi w 1070 roku. W czasie I wyprawy krzyżowej szpital okazał się bardzo przydatną instytucją a działające przy nim bractwo przekształciło się w zakon rycerski zwany Joannitami. W 1113 roku oficjalnie został uznany przez papieża Paschalisa II. Przyjmowano do niego wszystkich szlachetnie urodzonych rycerzy katolickich, bez względu na ich narodowość.
Joannici strzegli bezpieczeństwa wewnętrznego nowo powstałego po I krucjacie Królestwa Jerozolimskiego. Na terenie Palestyny rozpoczęli oni budowę sieci warowni i zamków w tym ogromny szpital-warownia Margat, która stała się ich oficjalną siedzibą. Z czasem zyskali oni również szereg przywilejów i dóbr w całej chrześcijańskiej Europie. Po upadku Królestwa Jerozolimskiego w 1291 roku, zakon przeniósł się razem z templariuszami na Cypr a po rozwiązaniu zakonu templariuszy, papież przekazał większość ich dóbr i ziem joannitom. Joannici zajęli i spacyfikowali wyspę Rodos, tworząc na niej sprawnie zarządzane państwo zakonne. Przyjęli wówczas nazwę Kawalerów Rodyjskich. Ich państwo szybko stało się potęgą morską, kontrolującą handel we wschodniej części Morza Śródziemnego.
Wojska Imperium Osmańskiego, po sześciu miesiącach oblężenia, w dniu 22 grudnia 1522 roku zdobyły Rodos. W uznaniu dla męstwa Kawalerów sułtan pozwolił im odpłynąć z bronią i sprzętem. Przez siedem lat zakon tułał się po różnych portach Morza Śródziemnego, aż wreszcie cesarz Karol V w 1530 roku pozwolił Kawalerom Rodyjskim osiedlić się na Malcie. Wtedy przyjęli używaną do dziś nazwę Kawalerów Maltańskich.
Po przybyciu na Maltę obrali oni za swoją siedzibę Birgu. Rozbudowali istniejący tam zamek oraz wzmocnili mury obronne dotychczasowej stolicy wyspy Mdiny. W 1552 roku zbudowali dwa forty. Na półwyspie Sciberras Fort św. Elma, a na Isola Fort św. Michała.
W 1557 roku urząd Wielkiego Mistrza objął Jean Parisot de la Valette. Z jego rozkazu wzmocniono obronę na Sciberras wznosząc umocnienia wokół całego półwyspu i budując na nim miasto. Kamień węgielny pod budowę miasta, nazwanego na cześć jego założyciela Valletta, został położony 28 marca 1566 roku.
Papież Pius IV do pomocy w budowie nowego miasta oddelegował włoskiego architekta, uczenia Michała Anioła, Francesco Laparelli. Całe miasto otoczone zostało szeregiem umocnień a od lądu fosą. Ze względu na sporą różnicę wysokości poszczególnych części półwyspu, na części ulic zaprojektowano niskie i długie stopnie, umożliwiające poruszanie się po nich rycerzom konno.
Pierwszym budynkiem Valletty był kościół Matki Bożej Zwycięskiej, w którym w 1568 pochowany został Jean Parisot de Valette (później grób przeniesiono do konkatedry św Jana). W 1569 Laparelli po opracowaniu planów dalszej rozbudowy miasta opuścił wyspę, zaś dalszymi pracami zajął się Maltańczyk Girolamo Cassar.
W 1571 roku Wielki Mistrz Pietro del Monte oficjalnie przeniósł siedzibę zakonu z Birgu do Valletty. W ciągu następnych lat Valletta z placu budowy zaczęła przeradzać się w prawdziwe miasto. Do 1580 siedem auberges - zajazdów dla poszczególnych języków jakimi posługiwali się rycerze. Ósmy, auberge de Baviere, został później i oddany do użytku w XVIII wieku. Do dnia dzisiejszego zachowało się tylko pięć zajazdów. Wzniesiono Pałac Wielkich Mistrzów, konkatedrę św. Jana oraz szereg innych budynków. W 1575 roku otwarty został szpital Sacra Infermeria, którego główna sala, o długości 56 m była i do dziś pozostaje jedną z największych w Europie. W 1731 roku za panowania António Manoela de Vilheny wybudowano Teatr Manoela (dziś trzeci najstarszy teatr na świecie). Na przedmieściach zaczęło powstawać miasto Floriana.
W 1796 roku powstała Biblioteka Narodowa, w której zbiorach umieszczone zostało m.in. kilkadziesiąt tysięcy tomów będących własnością zakonu.
W 1798 roku rozpoczęła się francuska okupacja Malty w wyniku czego zakon opuścił wyspę. W 1800 roku wojska francuskie skapitulowały. Rozpoczął się nowy rozdział, brytyjskiego panowania na Malcie. Zdobycie Malty przywróciło Brytyjczykom kontrolę nad centralną częścią Morza Śródziemnego.
Historyczną ciekawostką jest to, że jeden z punktów traktatu w Amiens z 1802 roku, który przyniósł koniec francuskich wojen rewolucyjnych, mówił o tym, że Brytyjczycy mają opuścić Maltę. Rosyjski car Aleksander I mając pewne roszczenia do wyspy jako tytularny zwierzchnik joannitów żądał, aby przed zatwierdzeniem traktatu z Brytyjczykami, Malta została przekazana Rosji. Między innymi z powodu nie podporządkowania się Brytyjczyków do wykonania tego nakazu, wkrótce rozpoczęły się wojny napoleońskie.
Podczas II Wojny Światowej przez dwa lata trwało oblężenia Malty. Niemieckie i włoskie naloty spowodowały wiele zniszczeń w Valletcie i pozostałej części portu.
Wyspa pozostała w brytyjskich rękach aż do uzyskania niepodległości w 1964 roku. Valletta stała się stolicą niepodległego państwa.
DZISIAJ
Valletta zajmuje powierzchnię 91 km2. Europejski Urząd Statystyczny Eurostat podaje, że Valletta w obszarze tzw wielkiego miasta ma 205 768 mieszkańców. Zgodnie z danymi Demographia, w ścisłym obszarze miejskim Valletty mieszka 300 000 mieszkańców. Inna organizacja należąca do Europejskiej Sieci Obserwacyjnej Rozwoju Terytorialnego i Spójności Terytorialnej podaje, że funkcjonalny zespół miejski Valletta liczy 355 000 mieszkańców.
Europejski Urząd Statystyczny Eurostat w innym zestawieniu podaje, że strefa miejska Valletty obejmuje całą wyspę o powierzchni 246 km2, na której żyje około 400 000 mieszkańców. Daje to gęstość zaludnienia 1617 osób/km2.
Gospodarka Malty jest wysoce uprzemysłowiona, głównie oparta na usługach. Przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy sklasyfikowana jest jako wysoce zaawansowana. Przez Bank Światowy za kraj o wysokim dochodzie, a światowe forum gospodarcze docenia gospodarkę kraju opartą na innowacjach.
Mocnymi stronami gospodarki Malty są jej strategiczne położenie w samym środku Morza Śródziemnego na skrzyżowaniu Europy, Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu. W pełni rozwinięta gospodarka rynkowa, wielojęzyczna populacja (88% mieszkańców Malty mówi biegle po Angielsku). Doceniana jest wydajna siła robocza, niski podatek od przedsiębiorstw oraz 
dobrze rozwinięte sektory finansowe, systemy informatyczne i komunikacyjne. Gospodarka jest zależna od handlu zagranicznego, produkcji (zwłaszcza elektroniki), turystyki i usług finansowych. W 2014 roku wyspa odwiedziło ponad 1,7 miliona turystów.
PKB na głowę mieszkańca Malty, wynosi 29 200 USD co daje mu 15 miejsce na liście krajów UE pod względem siły nabywczej. W roku kalendarzowym 2013 Malta odnotowała deficyt budżetowy w wysokości 2,7%, który mieści się w granicach wyznaczonych przez kraje strefy euro na mocy kryteriów z Maastricht, a dług brutto sektora instytucji rządowych i samorządowych na poziomie 69,8%. Z liczbą 5,9% Malta ma szóstą najniższą stopę bezrobocia w UE.
Malta jest członkiem Unii Europejskiej i strefy euro, którą formalnie przyjęło 1 stycznia 2008 roku.
Valletta z 320 zabytkami, jest jednym z najbardziej zagęszczonych obszarów zabytkowych na świecie. Znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Niekiedy nazywana muzeum pod gołym niebem. Została wybrana Europejską Stolicą Kultury na rok 2018.
Od 2015 roku Parlament Malty mieści się w budynku w pobliżu wejścia do miasta. Do czasu oddania nowego budynku mieścił się w Pałacu Wielkiego Mistrza w centrum miasta w którym nadal mieści się Urząd Prezydenta Malty. W dawnym Auberge de Castille mieści się Biuro Premiera Malty.
CIEKAWOSTKI
Valletta, najdalej wysuniętą na południe europejską stolica, jednocześnie jest najmniejszą i najbardziej nasłonecznioną stolicą w Europie.
Maltańczycy obchodzą czternaście świąt państwowych. Nowy Rok, 10 lutego - Dzień Św. Pawła Rozbitka, 19 marca - Dzień Św. Józefa, Wielki Piątek, 31 marca – Dzień Wolności, upamiętniający opuszczenie ostatnich jednostek brytyjskich, Święto Pracy, 7 czerwca Sette Giugno - święto upamiętniające zamieszki niepodległościowe w 1919 roku, 29 czerwca Dzień 
Świętych Piotra i Pawła, 8 września - Święto Panny Marii od Zwycięstw, upamiętniające odstąpienie wojsk tureckich od oblężenia Malty w 1525 roku, Dzień Niepodległości, 8 grudnia - Święto Niepokalanego Poczęcia, Dzień Republiki, upamiętniający proklamowanie Republiki Malty 13 grudnia 1974 roku.
Kuchnia maltańska jest kuchnią charakteryzującą się daniami prostymi oraz pożywnymi. Obfituje w niezliczone ilości ryb oraz owoców morza. W kuchni maltańskiej wykorzystuje się doskonałej jakości figi, migdały, cytrusy oliwki, karczochy, bakłażany cebulę pomidory i ser ricotta. Bardzo popularne jest danie Ross il-forn czyli ryż z dodatkiem mięsa wołowego lub wieprzowego, zapiekany z serem. Torta tal-lampuki to pasztet rybny z dodatkiem pomidorów, cebuli oraz szpinaku. Często w menu pojawia się Timpana czyli makaron zapiekany z wołowiną. Do tego, szczególnie w upalne dni podawany jest ziołowy napój zwany Kinnie. Rodzime marki win takie jak Lachryma Vitis - białe oraz czerwone oraz Marsovin - białe, różowe i czerwone przyciągają smakoszy tego trunku. Hop Leaf i Cisk Lager to dwie miejscowego piwa.
Za narodową potrawę uważa się Stuffat Tal-Fenek czyli mięso królika podawane w gęstym pomidorowym sosie, z ziemniakami. Innym popularnym daniem jest Fenek biz-Zalza czyli potrawka z królika z dodatkiem cebuli i ziół. Torta tal-fenek to po prostu pasztet z królika. Ciekawostką jest to, że joannici, dawni władcy wyspy zakazali mieszkańcom polowań na te zwierzęta, rezerwując je jedynie dla siebie.
Na Malcie powstało wiele słynnych produkcji filmowych. W Valletcie w pobliżu fortu św. Elma powstały zdjęcia do filmów Midnight Express i World War. Na wyspie kręcono film o słynnym marynażu Papayu. Ponadto U-571 z Jon Bon Jovi, Troja z Orlando Bloomem, Hrabia Monte Christo, Agora z Rachel Weisz, Podwójna gra z Sharon Stone, Game of Thrones, Gladiator z Russelem Crowe. Smutną ciekawostką jest to, że podczas kręcenia Gladiatora aktor Oliver Reed popijając drinka w pubie Ollie’s Last Pub w Vallettcie zmarł na atak serca. Turyści mogą obejrzeć niektóre scenerie, w których kręcono słynne filmy a większość z tych miejsc dostępna jest dla zwiedzających.
Malta Jazz Festival – trzydniowy festiwal jazzowy od 1990 roku odbywa się każdego roku w lipcu.
Dominującą religią na Malcie jest katolicyzm. Konstytucja Malty ustanowiła katolicyzm jako religię państwową. Na całej Malcie, na trzech jej wyspach znajduje się 359 kościołów, co daje więcej niż jeden kościół na kilometr kwadratowy. Ciekawostką jest to, że do 2011 roku rozwody na Malcie były po prostu zakazane, nawet te cywilne. W przeprowadzonym referendum tylko 53% społeczeństwa opowiedziało się za ich legalizacją.
Według indeksu Demokracji Economist Intelligence Unit Malta jest piętnastym, najbardziej demokratycznym krajem na świecie.
W 1980 roku w Vallettcie odbyła się 24 Olimpiada Szachowa.
W 2018 roku Valletta była Europejską Stolicą Kultury.
INFORMACJE PRAKTYCZNE
Międzynarodowe lotnisko na Malcie znajduje się w odległości 8 kilometrów od miasta w miejscowości Luqa. Jak bardzo rośnie popularność Malty może świadczyć wzrost pasażerów przybywających do portu lotniczego z 3,5 miliona w 2011 roku do 6,0 milionów w 2017 roku.
System transportu publicznego na Malcie zorganizowany jest bardzo sprawnie. Działa głównie na trasach do lub z Valletty gdzie znajduje się dworzec główny. Chętni, planujący podczas swojego pobytu korzystanie z autobusów mogą już na lotnisku w specjalnym punkcie zaopatrzyć się w Tallinja Card. Upoważnia ona do podróżowania po całej Malcie jak również Gozo. Wersja 7 
dniowa dla osoby dorosłej kosztuje 21.00 EUR, dla dziecka (do 10 lat) 15.00 EUR. Karta zawierająca 12 jednorazowych biletów 15.00 EUR. Karta Explore Malta 39.00 EUR. W autobusie, u kierowcy można nabyć bilety jednorazowe. Ważne przez 2 godziny od momentu zakupu z możliwością przesiadki. Bilet taki kosztuje latem 2.00 EUR (od połowy czerwca do połowy października), zimą 1.50 EUR.
Bardzo czytelna strona, dzięki której bez problemu zaplanować można podróż. Doskonale działa Journey Planner.
Zakup karty The Malta Pass upoważnia do wejścia do ponad 40 atrakcji turystycznych, jak również do korzystania z autobusów Hop-on Hop-off. Kartę można kupić online z dostawą do dowolnego hotelu na Malcie lub w dwóch sklepach w Vallettcie i Mellieha.
Karta 1 dzień - 27,95 EUR
2 dni - 42,95 EUR
3 dni - 52,95 EUR
https://maltapass.com.mt/en/home.htm
Ciekawą ofertą dla turysty okazać się może przygotowany przez Heritage Malta Multipass uprawniający do wstępu do 25 różnych atrakcji i muzeów znajdujących się na wyspie Malta i Gozo oraz do Malta National Aquarium w miejscowości Qawra i Citadel Visitor Centre w Victoria na Gozo. Posiadacze tego biletu mogą robić zakupy w muzealnych sklepikach z 10% zniżką. Bilet ważny jest 30 dni od dnia w którym po raz pierwszy został użyty.
https://shop.heritagemalta.org/index.asp?comboid=95
W 2006 roku wdrożono system parkowania i jazdy w celu zwiększenia dostępności miejsc parkingowych w mieście. W dzielnicy Floriana zorganizowano parking Typu Park and Ride z 750 miejscami parkingowymi. Całodzienne parkowanie to koszt 0,40 EUR. W cenę wliczony jest również transport busem do miasta.
Valletta obsługiwana jest przez flotę elektrycznych taksówek, których postoje zlokalizowane są w 10 punktach w Valletcie. Można również zamówić taksówkę do dowolnego punktu w nieście dzwoniąc pod numer 7741-4177. Koszt jednego przejazdu - 5.00 EUR
Jedną z atrakcji przygotowanych dla turystów może być również wycieczka specjalnym pociągiem na kołach. Przystanek początkowy znajduje się obok Konkatedry św. Jana. Przejazd trwa 30 minut podczas której pociąg okrąża miasto. Odjazd o każdej pełnej godzinie od 10:00 do 16:00 siedem dni w tygodniu. Bilet normalny 6.00 EUR, dzieci 4.00 EUR
https://maltafuntrains.webs.com
Klimat Valletty jest niezwykle łagodny, określany jako umiarkowanie ciepły, ze sporadycznymi opadami deszczu, nieco częstszymi zimą, od października do stycznia. Średnia dobowa temperatura Valletty wynosi w ciągu roku prawie 19ºC. Lata są na wyspie bardzo gorące, wręcz upalne, w najchłodniejszym styczniu słupek rtęci rzadko spada poniżej +10ºC.
REFLEKSJE
Valletta jet prawdziwą skarbnicą sztuki, architektury, historii i kultury. Gęsto tu od symboli Zakonu Maltańskiego, krzyży maltańskich a z rogów budynków zerkają na przechodniów figury świętych. Wąskie uliczki nad którymi zawieszone są drewniane, kolorowe balkony zachwycają swoim urokiem. Przepiękne widoki na okalające półwysep porty i okoliczne miasta pozostaną na zawsze w pamięci i kusiły będą do zorganizowania kolejnych odwiedzin.
styczeń 2019 (data umieszczenia artykułu)
