Podgorica
Stolica i największe miasto Czarnogóry.
Podgorica uznawana jest za najgorętszą stolicę Europy.
- Historia
- Dzisiaj
- Ciekawostki
- Informacje praktyczne
- Refleksje
HISTORIA
Pierwszą znaną osadą powstałą w IV wieku p.n.e był Ilirów. Miejsce to znajduje się 12 km na północ od dzisiejszego centrum miasta. W III wieku Rzymianie założyli tu osadę nazwaną Dioclea, która stała się znaczącym ośrodkiem regionu zwanego wówczas Duklij. Późniejsza Dukla w 518 roku zniszczona została przez trzęsienie ziemi.
W VII wieku nad rzekę Moracę przybyli Słowianie i założyli osadę Rybnica,której nazwa przetrwała aż do 1326 roku. Dwa stulecia od powstania osady utworzono na tych terenach księstwo Zeta, a w 1132 roku urodził się tu serbski książę Stefan Nemania. Od około 1300 roku miasto nazywane było już Podgorica, następnie tereny dzisiejszej Podgoricy weszły w skład Serbii.
W latach 1466–1878 miasto znalazło się pod okupacją turecką stając się częścią Imperium Osmańskiego. Na miejscu zniszczonego przez Turków miasta zbudowali oni ogromną twierdzę. Zbudowali wieże, bramy i wały obronne. W 1479 roku Podgorica stała się bazą Sanjaka ze Scutari (historycznie prowadzonego przez albańskich Pasztetów), a istniejąca osada, z wysoko rozwiniętymi połączeniami handlowymi, stała się głównym osmańskim bastionem w regionie. Mniej więcej w tym samym okresie zwierzchność nad Zatoką Kotorską przejęli Wenecjanie, przez co terytorium Czarnogóry stało się areną intensywnych walk. Od roku 1760 większość dzisiejszej Czarnogóry i Podgoricy znalazła się pod panowaniem albańskiej rodziny Bushati z Shkodry, która rządziła niezależnie od władzy cesarskiej sułtana osmańskiego.
7 października 1874 roku w w odwecie za zamordowanie Juso Mučina Krnića siły osmańskie zabiły w Podgoricy co najmniej 15 osób. Masakra ta przyczyniła się do wybuchu wojny czarnogórsko-outomańskiej. Zakończenie tego konfliktu w 1878 roku doprowadziło do uznania przez Kongres Berliński ogromnych terytoriów, w tym Podgoricy, za część nowo uznanego Królestwa Czarnogóry. Oznaczało to koniec czterech wieków panowania Osmańskiego, a także początek nowej ery dla Podgoricy i Czarnogóry. Wybudowano drogi do wszystkich sąsiednich miast. W tym czasie w Podgoricy było około 1.500 domów, w których mieszkało ponad 8.000 osób deklarujących prawosławne, rzymskokatolickie i muzułmańskie wyznanie.
I wojna światowa oznaczała koniec dynamicznego rozwoju Podgoricy, która do tego czasu była największym miastem w nowo ogłoszonym Królestwie Czarnogóry. 10 sierpnia 1914 roku w wyniku bombardowania powietrznego przez Austro-Węgierskie Wojska Lotnicze w Podgoricy zginęło 9 żołnierzy i 13 cywilów . W 1915 roku miasto było jeszcze trzykrotnie bombardowane. W latach 1916-18 Podgorica, podobnie jak reszta kraju, była okupowana przez Austro-Węgry. Po wyzwoleniu przez aliantów w 1918 roku, Wielkie Zgromadzenie Serbskie uchwaliło w Podgoricy włączenie Czarnogóry do Serbii czym automatycznie stała się częścią Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Ludność Podgoricy liczyła w tym czasie około 14 tysięcy osób.
Od 1929 roku Czarnogóra weszła w skład Królestwa Jugosławii.
W czasie drugiej wojny światowej w roku 1941 Podgorica była okupowana przez wojska włoskie, a od roku 1943 hitlerowskie. W ciągu całej II wojny światowej Podgorica bombardowana była przez różne siły ponad 80 razy w wyniku czego zginęło prawie 1700 osób. Z polecenia ówczesnego marszałka (późniejszego prezydenta Jugosławii) Josipa Broz Tito, w roku 1944 Podgorica została zbombardowana i całkowicie zrównana z ziemią przez naloty alianckie. 19 grudnia 1944 roku miasto zostało wyzwolone. W latach powojennych zostało zbudowane od podstaw w zupełnie nowym kształcie. 13 lipca 1946 roku nazwa miasta zmieniona została na Titograd. W 1945 roku powołana została Socjalistyczna Federacja Republiki Jugosławii. W następnym roku z Cetynii do Titogradu przeniesiona została stolica Czarnogóry. Uruchomiono nowe fabryki w tym Fabrykę Radoje Dakić produkującą maszyny ciężkie, która stała się jednym z największych pracodawców w Titogradzie. W 1969 roku wybudowano hutę aluminium. W 1974 roku działalność rozpoczął publiczny Uniwersytet Veljko Vlahovića. W dniu 15 kwietnia 1979 roku miasto zostało zniszczone przez trzęsienie ziemi o sile 6,9 stopnia.
Podczas wojny bałkańskiej toczącej się w latach 1991–95 dzięki zręcznej dyplomacji ówczesnego prezydenta Milo Djukanovica, Czarnogórze udało się zachować neutralne stanowisko.
Gdy Jugosławia zaczęła się rozpadać, po referendum 2 kwietnia 1992 roku Titograd został przemianowany na Podgoricę.
Niepodległość kraju i uniezależnienie od Serbii ogłoszono na uroczystej sesji czarnogórskiego parlamentu w roku 2006. Wcześniej odbyło się powszechne głosowanie w którym za odłączeniem się od Serbii opowiedziała się większość obywateli. Podgorica stała się oficjalną stolicą niepodległej Czarnogóry.
DZISIAJ
Podgorica zajmuje powierzchnię 108 km2. Położona jest u zbiegu rzek Ribnica i Morača oraz na styku żyznej równiny Zeta i doliny Bjelopavlii, w pobliżu zimowych ośrodków narciarskich na północy i nadmorskich kurortów nad Adriatykiem.
W stolicy Czarnogóry mieszka prawie jedna trzecia jej obywateli. W 2018 roku mieszkało tu 199.715 osób a wliczając małe miasta Tuzi i Golubovci do obszaru metropolitalnego 236.852 osób.
Średnia wieku ludności wynosi 35,7 lat. Najczęściej używanym językiem jest serbski - 42,4% i czarnogórski - 41,17 %. Językiem albańskim posługuje się 5,53 % i romskim 1,81 % mieszkańców.
Większość obywateli Podgoricy to prawosławni stanowiący 78,27%. Muzułmanie 11,23% oraz stanowiący zdecydowaną mniejszość katolicy 4,27%.
Gmina Podgorica zajmuje 10,4% terytorium Czarnogóry gromadząca 29,9% ludności kraju. Jest centrum administracyjnym, gospodarczym, kulturalnym i edukacyjnym kraju. Większość bazy przemysłowej, finansowej i handlowej Czarnogóry znajduje się w Podgoricy. Największymi pracodawcami są huta aluminium oraz zakłady tytoniowe. Inne branże obecne w mieście to przemysł tekstylny, inżynieria, produkcja pojazdów oraz produkcja wina. Chociaż w połowie 2014 roku około 30 % obywateli Czarnogóry mieszkało w Podgoricy w jej granicach zatrudnienie znalazło 44 % obywateli całego kraju. Wypłacane w tym roku wynagrodzenia netto w Czarnogórze w około 47 % trafiły do Podgoricy.
Przez miasto przepływają rzeki Morača i Ribnica, a w pobliżu płyną Zeta, Cijevna, Sitnica i Mareza. Morača jest największą rzeką w mieście a jej szerokość sięga 70 m. Przez miasto płynie w kanionie sięgającym 20 m głębokości.
W przeciwieństwie do większości Czarnogóry, Podgorica leży na płaskim obszarze na północnym krańcu równiny Zeta, na wysokości około 44 m.n.p.m. Jedynym wyjątkiem są wzgórza z widokiem na miasto z mierzącą 130,3 m Goricą.
Średnie roczne opady wynoszą 1 659 mm (65,3 cala), co sprawia, że Podgorica jest zdecydowanie najbardziej wilgotną stolicą w Europie. Lublana zajmuje drugie miejsce.
Mimo tego, że miasto znajduje się zaledwie około 35 km od wybrzeża nie podlega wpływom klimatu śródziemnomorskiego, którego granicą są wysokie góry. Odnotowuje się jedynie jeden miesiąc letni z opadami poniżej 40 milimetrów. Duża ilość opadów, temperatury latem powyżej 30 °C i zimą około 10 °C tworzą wilgotny klimat podzwrotnikowy.
Maksymalna temperatura została zanotowana 24 sierpnia 2007 roku i sięgnęła 44,8 °C. Najniższa -9,7 °C, 4 lutego 1956 roku.
W mieście działa Czarnogórski Teatr Narodowy, kilka muzeów i galerii. Znaczącą pozycję na kulturalnej mapie miast zajmuje Gradsko Pozorište (Teatr Miejski), w skład którego wchodzi Teatr Dziecięcy i Teatr Lalek.
Działa tu założony w 1974 roku Univerzitet Crne Gore (Uniwersytet Czarnogórski). Posiada 19 wydziałów zorganizowanych oprócz Podgoricy również w Nikšić, Cetinje i Kotor na których kształci się około 21,5 tys. studentów.
Swoją działalność prowadzi tu Czarnogórska Akademia Nauk i Umiejętności, która jest jest jedną z najbardziej liczących się placówek naukowych w regionie.
CIEKAWOSTKI
W czarnogórskiej kuchni dostrzec można wpływy chorwackie, albańskie czy macedońskie oraz oczywiście tureckie. Czarna, smołowata kawa i słynna baklava czyli deser z ciasta półfrancuskiego nadziewanego orzechami z cukrem lub miodem, podawany najczęściej jako zapiekanka pocięta w trójkąty i kwadraty polana lukrem albo syropem jest pozostałością właśnie tych ostatnich. Pochodzące z tureckiej kuchni specjały to również bułki pita nadziewane 
najczęściej mielonym mięsem z cebulą lub serem ze szpinakiem oraz baranina i jogurty. Jedną z najbardziej znanych potraw która przywędrowała z Serbii to pasulj czyli fasola przyrządzana z żeberkami. W potrawach bardzo często pojawia się kajmak, czyli rodzaj wyrobu mlecznego przypominający gęstą śmietanę lub twaróg, przechowywany w drewnianych naczyniach. Kajmak często podaje się z jagnięciną gotowaną w mleku i papryką.
Ryby słodkowodne: pstrągi, karpie i węgorze, smażone, wędzone i podawane w sałatkach pochodzą głownie z Jeziora Szkoderskiego. Morskie specjały to brancin – okoń morski, bakalar – dorsz, sipa – kałamarnica, hobotnica – ośmiornica i lignje – kalmary. Smakowicie wygląda karp z risotto i suszonymi śliwkami, dodatkiem do niego często bywają cykoria, szparagi, pory czy nawet pokrzywy. Najlepsze potrawy pochodzące z Riwiery Czarnogórskiej to ryba „dorada w pergaminie”, małże zwane „na bzuru”, potrawka rybna z Zatoki Kotorskiej, łosoś z kapustą, pieczone kalmary oraz węgorz z ryżem.
Bardzo popularnej na całych Bałkanach sałatki szopskiej nie mogło zbraknąć i tutaj. Składa się z ogórków, sałaty, pomidorów, cebuli oraz sera. Popularnym daniem mięsnym jest pljeskavica czyli grillowane mięso wołowe i wieprzowe podawane w kształcie dużego, okrągłego kotleta. Cevapi to odmiana tego pierwszego z tym, ze podawana w postaci niewielkich pałeczek oraz raznjici w formie szaszłyka. Szybką, popularną przekąską jest lepinja czyli dostępny niemal w każdym miejscu gorący chleb, faszerowany gulaszem lub serem.
Przedstawicielem czarnogórskiej warzywnej z dodatkami mięsa zupy jest corba. Musaki to ziemniaki i mielone mięso podawane z cebulą zapiekaną w sosie z mleka i jajek. Słodki deser to na przykład tulumbe czyli pączki o podłużnym kształcie w słodkiej zalewie lub kesten torta z jadalnych kasztanów oraz krempita czyli ciasto z cienkim spodem i warstwą kremu o smaku waniliowym.
Narodowym dobrem, celem turystycznych wypraw w te rejony Europy jest rakija. Wysokoprocentowy trunek otrzymywany przez destylację fermentowanych owoców. W Czarnogórze można u przydrożnych sprzedawców nabyć rożne gatunki tego zacnego trunku: slivovicę – ze śliwek, kajsovicę – z moreli, visnjivicę – z wiśni, medenicę – z dodatkiem miodu i orahowicę – z orzechów włoskich. Ciekawym alkoholem jest również wysokoprocentowa loza – brandy z winogron oraz kruna – powstająca w miedzianych kadziach opalanych drewnem winorośli.
Wino Vranac o intensywnym, rubinowym kolorze pochodzi z nasłonecznionych winnic z regionu Podgoricy. Popularne jest białe, wytrawne wino Krstac.
Piwosze poszukujący lokalnych smaków powinni zwrócić uwagę na czarnogórskie piwo Niksicko, które powstaje zgodnie z pilnie strzeżoną do dzisiaj recepturą. Inna lokalną marką jest Bip.
INFORMACJE PRAKTYCZNE
Transport publiczny w Podgoricy to sieć 11 miejskich i 16 podmiejskich linii autobusowych. Przedsiębiorstwo będące własnością miasta zbankrutowało w 2001 roku a od tego czasu transport publiczny w mieście prowadzony jest przez firmę Gradski sabraćaj PG. Poza miejską strefą miasta przystanki są słabo oznakowane i nie jest łatwo je rozpoznać. W Podgoricy oznaczone są żółtym znakiem z małymi wiatami. Ciekawostką jest to, że jeżeli już znajduje się tam rozkład jazdy nie należy na niego w ogóle zwracać uwagi. Ogólną zasadą jest to, że autobusy odjeżdżają w dni robocze z początkowych przystanków co 15-30 minut. W weekendy i święta obowiązuje specjalny rozkład, który jest dość często nieznany nawet mieszkańcom Podgoricy. Średnia wieku autobusów wynosi ponad 20 lat.
Bardzo popularne w mieście i konkurencyjne do autobusów są taksówki. Usługi taksówkarskie są bardzo przystępne cenowo. W Podgoricy działa ponad 20 firm taksówkarskich, obsługujących blisko 800 pojazdów.
Międzynarodowy port lotniczy znajduje się w Golubovcach ,12 km na południe od Podgoricy. W 2015 roku obsłużył 748 175 pasażerów.
Niestety komunikacja miejska na lotnisko nie dociera. Najwygodniejszym środkiem transportu jest taksówka, którą zarezerwować można za pomocą aplikacji WhatsApp. Koszt przejazdu do centrum Podgoricy to 10-12 EUR.
https://montenegrotouroperator.com/en/category/taxi-Airport-podgorica
Do miasta można dostać się również pociągiem. 15 minutowy spacer pozwoli dostać się na stację kolejową Aerodrom. Około dziesięć razy dziennie kursuje pociąg na trasie Podgorica - Bar. Koszt biletu do Podgoricy to 1,20 EUR za II klasę i 2,00 EUR za I klasę. Podróż trwa 7 minut.
Parkowanie w mieście jest płatne i podzielone na IV strefy. Bezpiecznym i dogodnym miejscem do pozostawienia samochodu są parkingi wielopoziomowe "Garaza". Jeden z nich znajduje się przy ul Karadordewa, tuż obok ujścia Rybnicy do Moraca. Inny jest przy ulicy równoległej do ul. Vuka Karadžića w pobliżu trg. Nezavisnosti. Kolejny i prawdopodobnie ostatni przy ul. Arhitekte Milana Popovica. Koszt parkowania to około 0.60 EUR za każdą rozpoczętą godzinę.
Zainteresowani zwiedzaniem miejsc kultu powinni pamiętać o obowiązujących zasadach. Mężczyźni nie powinni zwiedzać kościołów w krótkich spodenkach czy koszulkach plażowych. Kobiety natomiast powinny unikać ubrań odsłaniających nogi czy ramiona. Dla zaskoczonych tym faktem turystów w wielu miejscach przed wejściem do świątyń przygotowano tymczasowe okrycie wierzchnie. Przed wejściem do meczetu pamiętać należy o zdjęciu obuwia.
Poczęstunek rakiją czy innymi dobrodziejstwami natury jest przejawem i symbolem czarnogórskiej gościnności. Nie leży w dobrym tonie odmawianie jak również opróżnienie kieliszka jednym haustem.
REFLEKSJE
Miasto zostało niemal całkowicie zniszczone podczas drugiej wojny światowej. Górująca nad małym placykiem turecka wieża zegarowa, tak zwane Stare Miasto, fragmenty miejskich murów i dwa niewielkie meczety a wszystko to w otoczeniu budynków w komunistycznym stylu to zdecydowanie za mało aby Podgorica kiedykolwiek stała się miejscem do którego będzie się tęsknić.
październik 2020 (data umieszczenia artykułu)
