Lizbona
Stolica i największe miasto Portugalii, położone w zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego
Miasto stanowi centrum polityczne, ekonomiczne i kulturalne kraju.
Jest najbardziej wysuniętą na zachód stolicą w kontynentalnej Europie.
- Historia
- Dzisiaj
- Pogoda
- Ciekawostki
- Informacje praktyczne
- Refleksje
HISTORIA
W starożytności tereny dzisiejszej Lizbony zamieszkiwali Luzytanie. Był to lud indoeuropejski żyjący w zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego. Ówczesna nazwa tego miejsca, Olisipo prawdopodobnie pochodziła z języka fenickiego. Fenicjanie według historyków zamieszkiwali wzgórze na którym dzisiaj stoi zamek Św. Jerzego już 1200 lat p.n.e. Od roku 205 p.n.e. do upadku cesarstwa miasto znajdowało się pod panowaniem Cesarstwa Rzymskiego. W kolejnych wiekach zajmowane było przez Alanów, Swenów i Wizygotów. W 711 roku Maurowie zdobyli Gibraltar, a trzy lata później Lizbonę, nazywaną Lixbuną lub Olissiboną. Za ich panowania wzniesiono zamek Sao Jorge. Powstała dzielnica al-Hamma, dzisiaj Alfama. W 1147 roku Lizbonę wyzwolił pierwszy król Portugalii, Alfons I Zdobywca a było to możliwe dzięki pomocy wielonarodowej armii krzyżowców żeglujących z północno-zachodniej Europy podczas swojej II krucjaty. Wtedy to pierwszym biskupem Lizbony został angielski krzyżowiec Gilbert z Hastings. W 1255 roku król Alfons III przeniósł stolicę Portugalii z Coimbry do Lizbony lokując tutaj królewską rezydencję. W 1290 roku powstał uniwersytet, który z przerwami działał do 1537 roku.
W okresie wielkich odkryć geograficznych w XV-XVII wieku Lizbona stała się ośrodkiem dalekosiężnej żeglugi. Urosła do rangi pierwszego światowego imperium kolonialnego. Szybko rozwijała się zyskując miano centrum handlu kolonialnego i europejskiego, oraz jednym z największych i najbogatszych miast na kontynencie. W 1530 roku mieszkało tu już 65 tys. ludzi. 26 stycznia 1531 roku miasto zostało dotknięte przez trzęsienie ziemi, w którym zginęły tysiące jego mieszkańców.
W latach 1580-1640 stolica była pod władzą Habsburgów hiszpańskich. W 1668 roku po buncie przeciwko Hiszpanom zawarto pokój w wyniku którego Hiszpania uznała niepodległość Portugalii. Później wraz z napływem złota z Brazylii nastąpił nowy okres bogactwa miasta. W dzień Wszystkich Świętych 1 listopada 1755 roku miało miejsce kolejne potężne trzęsienie ziemi. Było najpotężniejszym w znanej nam historii Europy, 9 stopni w skali Richtera. Epicentrum znajdowało się na dnie oceanu, w pobliżu Przylądka Św. Wincentego. Pierwszy wstrząs w ciągu dwóch minut zrównał z ziemią 50 kościołów. Fala tsunami uderzyła kilka minut później, zalewając przybrzeżną część stolicy. Następne wstrząsy rujnowały miasto przez cały dzień. 17 tys. z ok. 20 tys. budynków zostało zniszczonych. Zginęło około 60 tys. mieszkańców. W zrujnowanej Lizbonie przetrwały jedynie zabudowania dzielnic Alfamy i Belém. Z inicjatywy markiza Pombala, który był ministrem na dworze króla José I, miasto zostało odbudowane. Na gruzach powstała niezwykle nowoczesna jak na owe czasy, dzielnica Baixa. Następował szybki rozwój terytorialny miasta i przyrost ludności.
5 października 1910 wybuchła w Lizbonie rewolucja republikańska w wyniku której doprowadzono do obalenia portugalskiej monarchii i wprowadzenia władz republikańskich. Wywołana i kierowana była przez Portugalską Partię Republikańską i masonerię. W efekcie walk trwających 3 dni zlikwidowano Królestwo Portugalii i powołano do życia Republikę Portugalską.
W czasie II wojny światowej Portugalia była neutralna, udostępniła jedynie aliantom bazy lotnicze.
25 kwietnia 1974 rozpoczęła się tutaj rewolucja goździków czyli wojskowy zamach stanu, który doprowadził do obalenia dyktatury następcy Antónia Salazara – Marcela Caetana. Przywrócono swobody obywatelskie i polityczne. Dekolonizowano portugalskie posiadłości w Afryce i Azji.
DZISIAJ
Miasto jest zlokalizowane w zachodniej części kraju, nad rzeką Tag w pobliżu ujścia do Oceanu Atlantyckiego. W centrum administracyjnym Lizbony mieszka około 550 tys. mieszkańców, natomiast cały Zespół Metropolitalny liczy 2 821 876 mieszkańców.
Główne dziedziny przemysłu w rejonie Lizbony to przemysł stalowy, włókienniczy, chemiczny, ceramiczny, stoczniowy i rybołówstwo. Dobrze rozwinięta jest tu branża spożywcza i porcelanowo-fajansowa. Funkcjonują zakłady włókiennicze, odzieżowe, elektroniczne, rafineria ropy naftowej, fabryka amunicji, huta szkła i inne. Lizbona to także centrum handlowe i finansowe z siedzibami firm ubezpieczeniowych i banków.
Region Lizbony jest najbogatszym regionem w Portugalii, wysoko ponad średnim PKB Unii Europejskiej – wytwarza 37% PKB kraju.
Zachodnia część miasta jest głównie zajęta przez Park Monsanto, który zajmując powierzchnię 10 km2 i jest największym parkiem miejskim w Europie.
Lotnisko Humberto Delgado w Lizbonie położone jest 7 km na północ od centrum Lizbony. Jest największym portem lotniczym Portugalii. W 2013 roku obsłużył 16 008 848 pasażerów.
Lizbona jest centrum naukowym z siedzibami Lizbońskiej Akademii Nauk i towarzystw naukowych. Na terenie miasta funkcjonują 3 uniwersytety państwowe (najstarszy założony został w 1290 roku), 3 szkoły prywatne (w tym Uniwersytet Katolicki), politechnika oraz wiele szkół wyższych.
Metro w Lizbonie posiada cztery linie oznaczone kolorami. Stale się rozwija. W 2012 roku otworzone zostały trzy nowe stacje, które połączyły m.in. lizbońskie lotnisko z siecią metra, a od kwietnia 2016 roku niebieska linia została przedłużona o stację Reboleira. Obecnie sieć czterech linii ma długość 45,5 km i 56 stacji.
W mieście dostępnych jest kilkadziesiąt linii autobusowych obsługiwanych przez firmę Carris. Firma ta obsługuje również tramwaje i windy.
Uzupełnieniem transportu publicznego jest kilka linii promowych. Promy i barki kursują na nich w różnych kierunkach łącząc różne części Lizbony z innymi miastami położonymi po drugiej stronie rzeki Tag.
Lizbona przyciąga turystów licznymi imprezami kulturalnymi. Cyklicznie odbywają się tutaj festiwale muzyczne, koncerty, konkursy kulinarne, uliczne festyny z najhuczniej obchodzonym świętem patrona miasta, św. Antoniego, jarmarki rzemiosła i wystawy.
W 1998 roku w Lizbonie odbyła się światowa wystawa Expo.
W 1994 roku Lizbona otrzymała miano Kulturalnej Stolicy Europy.
POGODA
Lizbona znajduje się w strefie klimatu subtropikalnego. Charakteryzuje się bardzo łagodnymi zimami i długimi ciepłymi latami. Średnia roczna temperatura wynosi 21,5 °C w dzień i 13,5 °C w nocy. W najzimniejszym miesiącu roku – styczniu, temperatury wynoszą zwykle od 10 do 18 °C w ciągu dnia i od 4 do 12 °C w nocy. Średnia temperatura siedmiu miesięcy letnich, od kwietnia do października wynosi 25 °C w dzień i 16 °C w nocy. W najcieplejszym miesiącu roku – sierpniu, temperatury wynoszą zwykle od 23 do 33 °C w ciągu dnia i około 18 °C w nocy. Temperatury powyżej 30 °C występują w kilkunastu dniach w ciągu roku.
Najwyższa odnotowana temperatura w mieście to 41,8 °C, natomiast najniższą było 0,2 °C.
Notuje się średnio 117 dni deszczowych rocznie (licząc również mżawkę). Miasto może się cieszyć 2806 godzinami czystej słonecznej pogody rocznie. Średnio 4,6 godziny dziennie (około 4 razy więcej niż w Polsce).
CIEKAWOSTKI
Jak wynika z ankiety przygotowanej przez międzynarodowy serwis turystyczny Trip Advisor, Lizbona jest najbardziej gościnnym miastem na Starym Kontynencie. Na świecie plasuje się na trzecim miejscu. Portugalska stolica wypadła najlepiej wśród europejskich miast, których mieszkańcy, według opinii 54 tys osób są najbardziej uczynni w stosunku do turystów.
Fado to muzyka, która bezsprzecznie kojarzy się z Portugalią i doskonale wpisuje się w atmosferę Lizbony. Dla wielu osób podczas pobytu w Lizbonie to punkt obowiązkowy. Wiele jest takich miejsc w stolicy Portugalii gdzie w słynnych klubach przy kolacji zwykle zaczynającej się około godziny 21-ej można posłuchać profesjonalnych fadistów. Można również trafić do klubu gdzie spontanicznie występują zwykli mieszkańcy dzielnicy. Należy pamiętać, że gdy fadista śpiewa nie wolno rozmawiać.
Płytki ceramiczne azulejos, są jednym z symboli Portugalii. Można spotkać je na każdym kroku. Zdobią kamienice, kościoły, wnętrza domów, stacje metra, dworce. Tradycja dekorowania ceramicznymi kafelkami wiąże się z obecnością Maurów. Nazwa azulejo wywodzi się od arabskiego słowa al zuleycha oznaczającego gładki kamień. Ceramiczna płytka z numerem własnego domu jest najczęściej przywożoną pamiątką z pobytu w Portugalii.
Lizbona to miasto portowe, krzyżują się tutaj smaki i zapachy wielu kuchni. Kwitnące pomarańcze, pieczone kasztany, grillowane sardynkami, wino, mocna kawa, ciasteczka z cynamonem i bajeczna w smaku wiśniówka Ginjinha. Obok luksusowych restauracji spotkać można maleńkie lokale tascas, często prowadzone przez jedną rodzinę, gdzie spróbować można specjałów portugalskiej kuchni. Przystawka to zazwyczaj pieczywo, masło ziołowe i łagodny kremowy ser queijo, oliwki, pasztecik z warzyw, marynowane w soku z cytryny lub winie mięso pipis. Tradycyjna zupa caldo verde to kapuśniak z ziemniakami i kiełbasą. Inna zupa to açorda á Alentejana, zupa chlebowa z dodatkiem kolendry, czosnku i całych jaj ugotowanych bez skorupki. Danie drugie to ryba i mięso, w tej kolejności. Wszechobecny we wszystkich lokalach jest suszony dorsz przyrządzany na kilkaset sposobów. Dla miłośników dań z owoców morza jest arroz de marisco czyli gulasz z owoców morza podawany z ryżem. Przypiekane na grillu świeże sardynki (sardinhas assadas) z butelką portugalskiego wina. Wszystko to smakuje najlepiej wzbogacone wspaniałą, gościnną atmosferą i niezapomnianymi widokami. Na każdym kroku spotykamy kawiarnię do której proponowane są ciasteczka pastéis de nata lub słynne pastéis de Belém, ale ta ostatnia nazwa zarezerwowana jest przez tylko jeden lokal w dzielnicy Belém. Dla wielu przyjezdnych szczególnie z krajów obłożonych zakazami i nakazami może być szokiem widok ludzi tłoczących się przy punktach gdzie serwuje się nalewkę wiśniową Ginjinha. Degustacja odbywa się wprost na chodniku. Płacąc kaucję można zamówić ten wyborny napój w szklanym kieliszku i do woli go napełniać lub w plastiku i zabrać ze sobą.
Santos Populares to okres dwu tygodni wielkiej fety. W nocy z 12-13 czerwca rozpoczyna się sezon grillowanych sardynek. Dia de Santo António czyli Dzień Świętego Antoniego obchodzi się 13 czerwca i jest to dzień wolny od pracy. Miasto, a szczególnie Alfama, jest kolorowo dekorowana, wszędzie wiszą girlandy, gra muzyka, wszyscy się bawią. Dzieci chodzą po ulicach z małymi ołtarzykami jak z szopką, prosząc o grosika, na kwiatki dla świętego. Większe ołtarze stoją w oknach domów. Organizowane są kolorowe marsze (marchas populares). Kilka dni później wypada zazwyczaj święto Bożego Ciała, a zaraz potem Festa de Sao Joao czyli dzień św. Jana, opiekuna Porto, Bragi i całej północnej Portugalii. 29 czerwca, dniem św. Piotra i Pawła kończy się to czerwcowe święto. Jest to bez wątpienia jedno z najbardziej malowniczych wydarzeń roku w mieście.
Wszechobecny w mieście Santo António, naprawdę nazywał się Fernando de Bulhoes. Teolog, franciszkanin, święty Kościoła katolickiego, prezbiter i doktor Kościoła urodził się 15 sierpnia 1195 roku w Lizbonie, zmarł 13 czerwca 1231 roku w Padwie we Włoszech. W miejscu, gdzie mieszkał wybudowano w Lizbonie kościół pod jego wezwaniem, a w krypcie znajdują się jego relikwie. Jest najpopularniejszym świętym kościoła katolickiego. "Św. Antoniego prośmy o pomoc nie tylko wtedy, gdy zgubi się nam portfel czy klucze, ale i wtedy, gdy gubią się nam „rzeczy” o wiele cenniejsze, takie jak wiara, sens, miłość, nadzieja. Na tych sprawach święci znają się najlepiej.
Piłka nożna jest sportem narodowym Portugalii, więc stolica tego państwa musi być centrum sportowym. Swoją siedzibę mają tutaj znane na całym świecie kluby piłkarskie Benfica i Sporting. W roku 1942 urodził się Lizbonie słynny piłkarz Eusébio, a w 1985 roku Cristiano Ronaldo.
Lizbona często porównywana jest do San Francisco m.in. dzięki prawie identycznym mostom. Oakland Bay Bridge obok Golden Gate w San Francisco i 25 Abril w Lizbonie wybudowane zostały przez tę samą firmę - United States Steel Export Company. Pierwszy z nich przekazany został do użytku w 1936 roku, drugi 6 sierpnia 1966 roku. Ten długi na 2.27 kilometra most łączy centrum Lizbony z Almadą i każdego dnia przemierza go około 15 tys. samochodów i 157 pociągów.
Przed wyjazdem, jak i po powrocie z Lizbony warto obejrzeć filmy: "Lisbon story" reżyserii Wima Wendersa z 1994 roku, z nostalgiczną muzyką Madre Deus oraz "Nocny pociąg do Lizbony" Bille Augusta z 2013 roku.
INFORMACJE PRAKTYCZNE
Muzea i część monumentów w Belém, w poniedziałki są zamknięte. Dzielnicę Belém najlepiej odwiedzić w pierwszą niedzielę miesiąca, kiedy to wstęp do większości muzeów i monumentów jest za darmo.
Port lotniczy Lisboa znajduje się w północnej części miasta. Samoloty lecące z Europy lądują przeważnie zawracając nad rzeką Tag i przelatują nad centrum miasta co jest wspaniałą zapowiedzią tego co nas za chwilę czeka.
Aby dojechać do śródmieścia możemy skorzystać z autobusów komunikacji miejskiej, metra lub Aerobusu. Stacja Aeroporto jest końcową stacją czerwonej linii metra. Aerobus obsługuje dwie trasy. Linia 1 do centrum kursuje co 20 minut, linia 2 do centrum finansowego co 40 minut. Przystanki znajdują się przed wyjściem z hali przylotów terminala nr.1. Można kupić bilet online ze zniżką: https://www.aerobus.pt
Najlepszą i najtańszą opcją zakupu biletów na środki komunikacji miejskiej jest zakup zielonej karty magnetycznej 7 Colinas lub Viva Viagem i doładowanie jej. Bilety są ważne w metro, tramwajach, autobusach sieci Carris, windach, pociągach miejskich i na promach. Zakup karty kosztuje 0.50 EUR. Jest ona ważna rok od daty zakupu i można ją wielokrotnie doładowywać. Kartę kupimy we wszystkich punktach sprzedaży Carris, najczęściej znajdujących się obok przystanków tramwajowych i autobusowych, a także w kasach metra.
Pojedynczy bilet na autobus, tramwaj, windę lub metro - 1.40 EUR
Bilet 24 godzinny na tramwaje, metro, windy, autobusy – 6.00 EUR
Bilet 24 godzinny na tramwaje, metro, windy, autobusy i promy Transtejo do Cacilhas – 9.00 EUR
Bilet 24 godzinny na tramwaje, metro, windy, autobusy i pociągi do Sintry, Cascais, Azambuja e Sado – 10.00 EUR
Nie ma biletów ulgowych, dzieci poniżej 3 lat podróżują za darmo.
Metro bsługuje cztery linie, oznaczone kolorowymi symbolami: Linha Azul - niebieska, Amarela - żółta, Verde - zielona i Vermelha - czerwona. W każdej z kas biletowych dostaniemy mapkę metra.
Tramwaj (electrico) obsługuje pięć linii: nr 12 (Praça da Figueira - Alfama - Praça da Figueira), nr 15 (Praça da Figueira - Algés), nr 18 (Rua Alfândega - Cemitério Ajuda), nr 25 (Rua Alfândega - Campo Ourique) i legendarny nr 28 (Largo Martim Moniz - Campo Ourique). Słynna linia 28 wspina się swoimi pojedynczymi, drewnianymi wagonikami na stromo położoną najstarszą dzielnicę Alfamę. Przeważnie zatłoczona jest turystami zaaferowanymi wszystkim co dzieje się za oknem. Uważać należy na kieszonkowców. Aby w spokoju delektować się podróżą polecamy zacząć od końcowego przystanku, zająć miejsce i cieszyć się przygodą.
Pamiętać należy, że wszystkie przystanki w mieście są na żądanie. Autobus czy tramwaj zatrzymuje się po podniesieniu ręki. Podobnie chęć wysiadania trzeba zasygnalizować naciskając przycisk wewnątrz pojazdu. Do lizbońskiego autobusu pod żadnym pozorem nie można wchodzić środkowymi czy tylnymi drzwiami, tylko przy przednich drzwiach znajduje się czytnik, do którego należy przyłożyć bilet a odbywa się to pod czujnym okiem kierowcy.
Dla turystów odwiedzających Lizbonę wzorem innych miast przygotowano specjalną kartę turystyczną Lisboa Card, umożliwiającą zwiedzanie miasta oraz poruszanie się komunikacją miejską włączając windy oraz pociągi na trasie Lizbona-Sintra i Lizbona-Cascais. Posiadacz karty może odwiedzić 26 muzeów i monumentów m.in. Pałac Narodowy Ajuda, Estufa fria, Torre de Belem, Klasztor Hieronimitów, Muzeum Muzyki, Muzeum Komunikacji, Muzeum Chiado oraz Panteon Narodowy.
Oprócz wyżej wymienionych atrakcji, karta umożliwia zniżki do szeregu innych atrakcji. Karta dostępna jest w trzech wariantach: 24 h, 48 h i 72 h. Można ją kupić online. Wydrukowany voucher wymienić należy po przyjeździe do Lizbony na kartę w centrum turystycznym mieszczącym się w Pałacu Foz na Praça dos Restauradores, lub w Lisbon Welcome Center mieszczącym się przy 15, Rua do Arsenal lub na lotnisku.
REFLEKSJE
Lizbonę poznawać można czytając różne opracowania, można oglądać wspaniałe zdjęcia czy filmy, ale aby poznać jej wspaniałą atmosferę, jej melancholijny nastrój należy tu przyjechać i dać się jej uwieść. Należy zagubić się w wąskich uliczkach Alfamy, obserwować mieszkańców i ich zupełnie inne podejście do życia. Popijając kawę upajać się widokiem magicznych panoram miasta. Trzeba odwiedzić wspaniałe zabytki, tętniące życiem restauracje, bary, parki i ogrody a wspomnienia zostaną w pamięci na całe życie.
grudzień 2016 (data umieszczenia artykułu)
maj 2018 (aktualizacja)